Historia Śląska

Publikacja pokonferencyjna Instytutu Śląskiego z Opola:

Europa po traktacie
Stefan M. Grochalski – Traktat wersalski – traktat nowatorski – traktat progresywny
Klaus Ziemer – Traktat wersalski i trudne początki Republiki Weimarskiej (1919–1923)
Ryszard Kaczmarek – Europa po traktacie wersalskim. Stanowisko mocarstw w stosunku do powstań śląskich w latach 1919–1921

Wersalskie wizje i zagrożenia nowego ładu w Europie
Eckart Conze – Zdyskredytowany pokój. Odbiór traktatu wersalskiego w Niemczech (1919–1939)
Aleksander Kwiatek – Idea wersalska jako konstrukt myśli politycznej II RP
Zdeněk Jirásek – Czesi i Niemcy w pierwszej Czechosłowacji – między koegzystencją a konfliktem

Nowe państwa i społeczeństwa w nowej erze. Zmiany cywilizacyjne w Polsce, Niemczech i Czechosłowacji po 1919 roku
Maciej Górny – Nowy ład w Europie Środkowo-Wschodniej na drodze od faktów do rytuału
Arkadiusz Stempin – Kultura przemocy w Niemczech po 1918 roku jako spuścizna I wojny światowej

Obywatel wobec odwrotu od demokratyzacji
Piotr Madajczyk – Demokracja a przemoc – wpływ I wojny światowej
Piotr Pałys – Sprawa Łużyc w Paryżu. Przykład politycznego altruizmu czy wyrachowania?

Człowiek pełen sprzeczności. Wychował się w robotniczej rodzinie, ale nad pracę na kopalni przedłożył wykształcenie. Katolik, co jednak nie przeszkodziło mu wdawać się w spory z Kościołem. Chadek albo endek trudno jednoznacznie stwierdzić. Umiał zjednywać sobie ludzi, ale równie łatwo przychodziło mu przysparzanie sobie wrogów. Gdy przemawiał, hipnotyzował tłumy. Nie uznawał kompromisów. Jedni go czcili i widzieli w nim wielkiego przywódcę, drudzy nienawidzili i odmawiali jakichkolwiek zasług. Był niewątpliwie jedną z najbardziej charyzmatycznych, wielowymiarowych i skomplikowanych postaci polskiej polityki.

Książka Józefa Krzyka i Barbary Szmatloch to reporterska opowieść biograficzna o Wojciechu Korfantym. Autorzy podążają jego losami tak politycznymi, jak osobistymi świetnie rysując tło historyczne tamtych czasów, pokazują złożoność relacji śląsko-polsko-niemieckich oraz cynizm sanacyjnych elit. Nie wystawiają politykowi laurki, nie boją się pisać o trudnych momentach jego życia. Korfanty. Silna bestia to by użyć słów wnuka Feliksa uczciwy i rzetelny obraz człowieka, którego bezkompromisowość doprowadziła do rzeczy wielkich.

Książka stanowi kontynuację pierwszej monografii Urszuli Biel, dotyczącej kinematografii województwa śląskiego w latach 1918-1939. Obszarem obecnych badań stała się prowincja górnośląska, czyli część regionu, jaka przypadła Niemcom po I wojnie światowej. Pracę oparto na szerokich kwerendach archiwalnych.

Na tle kontekstów historycznych (Niemiec, Górnego Śląska, kinematografii weimarskiej, hitlerowskiej, a także europejskiej i światowej) przyglądamy się lokalnej dynamice rozwoju omawianej dziedziny. W jej głównym polu widzenia są tutejsze kina, ich właściciele oraz menadżerowie. Równie ważne okazały się zachowania publiczności, będącej ważnym ogniwem zachodzących zmian.

W dotychczasowych badaniach nad historią Górnego Śląska dominowała kategoria relacji polsko-niemieckich. Nie zapominając o nich, autorka daje prymat fenomenowi kultury popularnej. W omawianym okresie jej najważniejszą gałęzią stał się film, który przeobraził lokalne społeczności, zdemokratyzował ich sposób uczestnictwa w kulturze oraz urównouprawnił formy spędzania wolnego czasu.

„Powstałe w Gliwicach dzieło Ericha Mendelsohna przez dekady uchodziło za programowo jednolite. Taka interpretacja Seidenhaus Weichmann, w następstwie ustaleń zaprezentowanych w tej pracy, razi tak daleko idącym uproszczeniem, że należy ją jednoznacznie odrzucić.

Gliwicka realizacja jest przykładem czegoś, co profesor Ewa Chojecka w innym przypadku nazwała dychotomicznością reprezentacji i prywatności (Chojecka 2013: 29). Nie jest to fenomen nowy w architekturze międzywojnia i na gruncie europejskim. Jego interesującym przykładem, choć o innym podłożu i specyfice, jest zamek prezydenta RP w Wiśle (Chojecka 2013: 29-32), choć i tutaj, i tam mówimy o dualizmie tradycji, postaw, ideologii i celów oraz o kontekście, w obrębie którego architektura jest powoływana do życia.

W przypadku Seidenhaus Weichmann architekturę domu handlowego bez wątpienia zdominował wizerunek publiczny tożsamy z jego komercyjną i reklamową funkcją. Tę funkcjonalność Seidenhaus Weichmann zawdzięcza Erichowi Mendelsohnowi i jego biuru. Erwin Weichmann nie wyszedł w tym przypadku poza rolę kontraktującego zadanie inwestora.

Publikacja przedstawia wspomnienia 25 osób, które dzięki zaangażowaniu się młodych ludzi i osób starszych –Świadków Czasu, wzbogaciły utrwaloną na piśmie historię Górnego Śląska. Okres, o którym traktuje niniejsza książka wciąż wydaje się wielu osobom wcale nie tak odległym czasem, dla innych, młodszych czytelników, to już zamierzchła historia. Ta wyjątkowa publikacja ukazuje czas niezwykle znaczących wydarzeń: mrocznego czasu stanu wojennego i schyłku komunizmu w Polsce, okres dążenia do wolności, głębokich przemian ustrojowych i gospodarczych i wejścia na drogę integracji ze światem zachodnim. Wraz z wolnością  budziło się w tym okresie życie społeczne, skutkując powstawaniem coraz to nowych organizacji pozarządowych i ruchów obywatelskich; to również czas legalizacji działania mniejszości niemieckiej, powstania wielu organizacji zrzeszających Niemców w Polsce i rosnącej akceptacji dla tej mniejszości w społeczeństwie.

Publikacja polsko-niemiecka.

Książka poświęcona jest postaci Ezechela Ziviera, który był archiwistą książąt pszczyńskich, badaczem historii Polski i Śląska, wieloletnim działaczem żydowskim i założycielem pierwszego archiwum gmin żydowskich w Niemczech (Gesamtarchiv der deutschen Juden), publicystą, który włączył się w debatę na temat Żydów wschodnich, inicjatorem i redaktorem „Oberschlesien” – czasopisma poświęconego dziejom Górnego Śląska, jak również założycielem niemieckiego czasopisma na temat polskiego prawa obowiązującego na terenie międzywojennego, autonomicznego Województwa Śląskiego.

Książka przedstawia biografię E. Ziviera w postaci samodzielnego opracowania monograficznego, w którym ukazano efekty jego działalności zarówno na tle profesjonalizacji zawodu historyka i archiwistyka na przełomie XIX i XX wieku, jak również przemian, jakim uległa społeczność Żydów niemieckich pod koniec XIX wieku. Publikacja została przygotowana na postawie materiałów archiwalnych przechowywanych w Polsce, Niemczech, Szwajcarii oraz Rosji.

Autorką publikacji jest dr Barbara Kalinowska-Wójcik, która jest pracownikiem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Archiwum Państwowego w Katowicach. Od lat zajmuje się tematyką archiwistyki, historii miast oraz Żydów na Górnym Śląsku.

Czy demonologia śląska zasługuje na wyodrębnienie, na specjalne potraktowanie? Czy różni się od demonologii polskiej w ogóle i od demonologii, nazwijmy je, regionalnych? Z pewnością tak! Cechą wyróżniającą jest ogromna liczba i różnorodność opowieści wierzeniowych o demonach wodnych - utopkach, o demonach podziemnych, w szczególności kopalnianych, o upiorach grobowych - strzygach i strzygoniach. W wierzeniach ludności Śląska bogato reprezentowane są również demony specyficzne, własne, rodzime. Czy po tradycyjnej śląskiej demonologii ludowej cokolwiek przetrwało do obecnych czasów? Odpowiedź brzmi jednoznacznie i pozytywnie. Reminiscencje podań wierzeniowych, swobodnie przekształcanych wprawdzie, nadal stanowią inspiracje dla wielu ludzi. Są tematami deklamacji, inscenizacji, wypracowań i odżywają wreszcie na łamach literatury, w prozie i w poezji. Opracowanie zawiera definicje wszystkich demonów śląskich dostępnych w literaturze wraz z wypisami.

Książka Marka Mazurkiewicza to zbiór artykułów poświęconych różnym wymiarom działalności mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim. Choć opracowanie koncentruje uwagę czytelnika na okresie po 1989 r., autor poszerza kontekst rozważań także o lata sprzed demokratycznego przełomu. Wtedy, choć władze PRL negowały istnienie społeczności narodowości niemieckiej, to jednak w stosunkach bilateralnych z Niemiecką Republiką Federalną używały jej jako karty przetargowej dla osiągnięcia doraźnych korzyści – przy czym żadna ze stron, łącznie z zachodnioniemieckimi organizacjami ziomkowskimi, nie wiedziała dokładnie, ilu Niemców wtedy w Polsce zamieszkiwało.
Zasadniczą część rozważań książki zajmuje okres po 1989 roku. Materiał przybliża proces instytucjonalizacji organizacji mniejszości niemieckiej, uwypukla jej aktywność na polu społeczno-politycznym, dotyka także sfery symbolicznej i problematycznej kwestii poszukiwania własnego nurtu kultury pamięci i kształtowania na jej bazie współczesnego wymiaru tożsamości narodowej Niemców w Polsce.

Autor skupia się również na stosunku państwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych, biorąc za studium przypadku właśnie mniejszość niemiecką, skoncentrowaną na Śląsku Opolskim.
Opracowanie zawiera też przegląd nurtów badawczych na temat mniejszości niemieckiej, które w ostatnich latach były podejmowane przez historyków, demografów, socjologów i politologów, proponuje też nowe zagadnienia, które wymagałyby dalszej eksploracji naukowej.

Kiedy skończyłam pisać „Wojna jest kobietą” czułam jakiś dziwny niedosyt, jakbym przerwała swoją pracę w połowie. Nie wyobrażałam sobie nie spotkać się już z ani jedną przedwojenną, pełną ciepła kobietą. Gdzieś z tyłu głowy towarzyszyła mi nieustannie myśl, że im więcej ich odwiedzę, tym więcej wojennych historii ocalę od zapomnienia. Dlatego znowu ruszyłam w Polskę. Dlatego odwiedziłam kolejnych czterdzieści pięć kobiet. Dlatego powstała ta książka.

Spróbuj wejść do ich świata, by poczuć choć namiastkę tego, co przeżyły; by sobie wyobrazić tamtą wojenną rzeczywistość.
Z wdzięczności. Ja spróbowałam.

Będzie mi ich brakowało – tych spotkań, tych rozmów, a przede wszystkim moich bohaterek.

Monika Fibic

Dla szerszego ogółu społeczeństwa Śląsk był zawsze krajem nieznanym, choć instynktownie bliskim. Z chwilą kiedy znalazł się w granicach Polski i stanowi dzisiaj nierozerwalną z nią całość, gruntowne poznanie pełnej jego wartości i historii powinno stać się obowiązkiem każdego obywatela Polski. Zachęcam do tego z całego serca. Nie patrzmy jednak na Śląsk jako na wielkie źródło bogactw naturalnych i materialnych, nie szukajmy wyłącznie niezmierzonych skarbów, jakie kryje śląska ziemia, ale starajmy się zgłębić ducha ludu śląskiego. Popatrzmy na Śląsk przez pryzmat ludzi, dajmy im się poznać.

Spotkania Moniki Fibic z wiekowymi już, rdzennymi mieszkańcami Górnego Śląska, ich osobiste przeżycia i relacje dały Autorce nowy pogląd na to wszystko, co wydarzyło się tutaj w latach 1920 – 1950. Być może moja książka przyczyni się do lepszego zrozumienia losów Górnego Śląska oraz jego mieszkańców każdego, kto po nią sięgnie.

Książka Mosty kolejowe na Śląsku do 1945 roku umożliwia poznanie bogatych dziejów najważniejszych obiektów mostowych oraz prześledzenie rozwoju mostowej myśli inżynieryjnej stosowanej na Śląsku Pruskim przez ponad 100 lat funkcjonowania kolei. Od epoki wielkich kamiennych mostów sklepionych przez okres dominacji konstrukcji stalowych po stosowanie technologii żelbetowej
O wyjątkowości śląskich obiektów mostowych przesądza nie tylko użycie zaawansowanych w ówczesnej Europie technologii. Zachowane na tym terenie rzadkie zabytkowe egzemplarze nie istnieją już dzisiaj w innych częściach kontynentu. Wystarczy wymienić konstrukcje wspornikowe Gerbera w mostach nad Osobłogą w Racławicach Śląskich oraz nad zaporą wodną w Pilchowicach, gdzie zastosowano szczególnie długie dźwigary kratownicowe osiągające 119 m.
Oprócz dziejów i parametrów mostów i wiaduktów w książce uwzględniono także krótkie życiorysy najważniejszych budowniczych oraz wskazano główne przedsiębiorstwa budowlane uczestniczące w ich powstawaniu. Bogatą ikonografię przedwojenną i współczesną uzupełniają liczne plany sytuacyjne ukazujące parametry obiektów.

"Na skróty bez Nojland. Zarys monograficzny Bojszów Nowych i ich jednostki OSP" przygotowana przez Przemysława Żołneczko.

Czy 150 lat to dużo, jeśli chodzi o istnienie miejscowości? Jedni powiedzą tak, inni, że nie, natomiast wody w Wiśle upłynęło wystarczająco dużo, by pochylić się nad historią pewnej górnośląskiej wioski, która właśnie w tym roku obchodzi ten okrągły jubileusz.

W dziejach niewielkich Bojszów Nowych, bo o tej miejscowości mowa, jak w zwierciadle odbijają się losy wielu wiosek we wschodniej części Górnego Śląska. Nie ominęły tutejszej społeczności konflikty w czasach plebiscytu i powstań, gdzie przeważający liczebnie działacze propolscy zdominowali, często przy pomocy gróźb, mniejszość niemiecką. Nie ominęły wojenne straty, gdzie z początkiem wojny wywożono ludzi do obozów koncentracyjnych, a z końcem do niewolniczej pracy w kopalniach Donbasu. Nie brakowało również spięć pomiędzy zadziornymi mieszkańcami a nauczycielami. - Wystarczyło tylko pozostawić ucznia po lekcjach celem douczenia go, albo wydanie oceny niedostatecznej na okres, a już zaczynały się pogróżki i szykany - pisał kierownik szkoły w kronice w latach 60. XX wieku. Choć rzadko mówi się o tym publicznie, los nauczycieli w czasach wczesnego PRL-u był nie do pozazdroszczenia.

Prezentowana publikacja opisuje mało znany okres funkcjonowania zespołu poligonowego w Łambinowicach (Lamsdorf) w okresie zmagań o Górny Śląsk po zakończeniu I wojny światowej. Obszar ten, pierwotnie przeznaczony na bazę treningową śląskich pułków armii pruskiej, a potem cesarskiej, stał się także dogodnym miejscem do przetrzymywania jeńców wojennych z wojen XIX i XX wieku. W opisywanym okresie także pełnił taką rolę – bazy wojskowej i obozu jenieckiego, a także miejsca, gdzie tymczasowo przebywali cywile, którzy po podziale Górnego Śląska musieli zdecydować, po której stronie nowej granicy chcą mieszkać.

Publikację uzupełniają ilustracje, obfita bibliografia, a także indeks nazwisk.

Publikacja została wydana przez Centralne Muzeum Jeńców Wojennych z siedzibą w Opolu/Łambinowicach przy współpracy z Instytutem Śląskim.

Niebieska Walizka, debiutancka powieść Marianne Wheelaghan, opublikowana została pod koniec 2010 roku i natychmiast stała się bestsellerem na brytyjskim rynku wydawniczym. Fabuła opiera się na pamiętnikach jej matki, Antonii, które znalazła przypadkowo po jej śmierci. Opowiada o latach dzieciństwa i młodości matki spędzonych na Śląsku (we Wrocławiu i Wleniu) w okresie rodzenia się, triumfu i ostatecznego upadku ideologii nazistowskiej w Niemczech.

Marianne Wheelaghan pochodzi z Edynburga, jednak opuściła dom rodzinny w wieku siedemnastu lat, by mieszkać w Anglii, Hiszpanii, Niemczech, Papui Nowej Gwinei, Fidżi i Republice Kiribati, zanim w końcu wróciła do Edynburga i osiadła tam na stałe. Pisanie powieści nie zawsze było jej głównym zajęciem, pracowała jako krupierka, pokojowa, kasjerka w pizzerii, była też zatrudniona w firmie sprzedającej suszarki do rąk. Przede wszystkim jednak prowadziła zajęcia teatralne dla młodzieży, jednocześnie ucząc języka angielskiego. Opowiadanie historii pasjonowało ją od zawsze, ale pisaniem na poważnie zajęła się dopiero, gdy postanowiła dokonać radykalnego zwrotu w swojej karierze i ukończyła studia pisarskie na Uniwersytecie w Lancaster. Fascynują ją zwłaszcza związki między tożsamością i miejscem, które analizuje w swoich dziełach. Obecnie prowadzi także warsztaty pisarskie dla początkujących autorów.

Książka ukazała się w ramach CANON SILESIAE - Ślōnske Dzieje (nr 11).

Tłumaczenie z angielskiego: Marcin Melon

Słowo wstępne: dr hab. Wojciech Browarny, profesor UWr

Strony: 246