Historia Śląska

Interesują mnie ludzie w ruchu: ci przemykający przez górnośląskie pogranicze albo przybysze z daleka, którzy w nie wrośli, albo tacy, którzy choć tu urodzeni, odfrunęli daleko. Wychowani w jednej kulturze, zafascynowani inną, zmieniający wiarę, kraj, język. Aktywni i ambitni, niemarnujący życia. Bohaterowie dynamiczni.

Piotr Fuglewicz, autor

Cokoły przechodnie to zbiór biogramów mniej znanych Ślązaków i postaci związanych z tym regionem, żyjących tu i działających na przestrzeni XIX i XX wieku, zapomnianych bądź świadomie wymazanych z kart historii. Jak pisze Piotr Fuglewicz, to dwa tuziny portretów ludzi z górnośląskiego pogranicza ukazane na tle jego skomplikowanych, nierzadko tragicznych dziejów. Życiorysy niesztampowe, w dużej mierze oparte na wspomnieniach i własnych doświadczeniach autora, osadzone w realiach i faktach, ale ukazujące ludzkie pasje i marzenia, będące niejednokrotnie inspiracją i motorem zmian kulturowych i cywilizacyjnych.

Publikacja przedstawia nazwy miejscowe Śląska historyczne i współczesne, w aktualnych granicach administracyjnych, ograniczone do nazw urzędowych, usankcjonowanych prawem. Będą to zatem przede wszystkim nazwy wsi, miast i miasteczek, a także ich części, zwane potocznie dzielnicami, osadami, koloniami lub przysiółkami.
W pracy uwzględniamy także obiekty zaginione albo wchłonięte przez rozwijające się sąsiednie miejscowości. Należy podkreślić, że praca obejmuje tylko miejscowości posiadające odpowiedniki niemieckie.

470 stron

Publikacja przedstawia wspomnienia 25 osób, które dzięki zaangażowaniu się młodych ludzi i osób starszych –Świadków Czasu, wzbogaciły utrwaloną na piśmie historię Górnego Śląska. Okres, o którym traktuje niniejsza książka wciąż wydaje się wielu osobom wcale nie tak odległym czasem, dla innych, młodszych czytelników, to już zamierzchła historia. Ta wyjątkowa publikacja ukazuje czas niezwykle znaczących wydarzeń: mrocznego czasu stanu wojennego i schyłku komunizmu w Polsce, okres dążenia do wolności, głębokich przemian ustrojowych i gospodarczych i wejścia na drogę integracji ze światem zachodnim. Wraz z wolnością  budziło się w tym okresie życie społeczne, skutkując powstawaniem coraz to nowych organizacji pozarządowych i ruchów obywatelskich; to również czas legalizacji działania mniejszości niemieckiej, powstania wielu organizacji zrzeszających Niemców w Polsce i rosnącej akceptacji dla tej mniejszości w społeczeństwie.

Publikacja polsko-niemiecka.

Publikacja jest zwięzłym kompendium przybliżającym czytelnikowi najważniejsze, historyczne nekropolie położone na terenie województw śląskiego i opolskiego. Pięćdziesiąt wybranych cmentarzy tworzy barwną mozaikę religijną i narodowościową, charakterystyczną dla obszarów politycznego, kulturowego i językowego pogranicza, jakim przez wieki był Górny Śląsk. Załączona na ostatniej stronie mapa z naniesionymi lokalizacjami poszczególnych obiektów zachęca do samodzielnej eksploracji.
Publikacja polsko-niemiecka.

SZTUKA DAWNEGO OPOLA

red. naukowa B. Czechowicz, J. Filipczyk, A. Kozieł
Dotychczasowe naukowe opracowania niemieckie i polskie dot. sztuki Opola były wyłącznie inwentarzami zabytków lub pisanymi na ich podstawie pracami popularnymi. Konferencja „Sztuka dawnego Opola” (zorganizowana w dn. 29- 30.09.2016 przez Muzeum Śląska Opolskiego, Instytut Historii UO, Instytut Historii Sztuki UWr, Polskie Towarzystwo Historyczne O/Opole i Archiwum Państwowe w Opolu), której celem było zebranie obecnego stanu wiedzy o dokonaniach artystycznych na terenie Opola w jego dawnych, lokacyjnych granicach (z przedmieściami, w tym z monastycznym suplementem miasta, jakim było opactwo Norbertanek w Czarnowąsach), jak i rozrastającego się Opola doby industrialnej, przyniosła szereg ważnych tekstów problemowych omawiających dzieje sztuki miasta, położono przy tym nacisk na mniej znane zagadnienia doby baroku, XIX i XX w. Autorzy badań historycy sztuki, historycy i architekci z różnych ośrodków zaprezentowali wyniki swoich prac podczas konferencji, jednak z przyczyn oczywistych, w ten sposób dotrzeć można było jedynie do wąskiego grona odbiorców.

Ułamek sekundy, sekunda, może dwie… Charakterystyczny dźwięk migawki aparatu fotograficznego, czas zatrzymuje się w miejscu… Powstaje niepowtarzalne odbicie rzeczywistości utrwalone na kliszy – odcisk autora i chwili, ciągu zdarzeń, historii osobistych, historii obiektów czy piękna otaczającej przyrody. Powstaje konkretny wycinek świata.

Paul Rother – kowal, pasjonat i samouk, niestrudzony piechur i podróżnik. Urodzony w Orzegowie, ale trwale związany z Bytomiem. Przez wiele lat pracował w kuźni kopalni „Hohenzollern” (później: „Szombierki”). Fascynowała go historia, astronomia, geologia, ale przede wszystkim w sposób skrupulatny rejestrował, studiował i dokumentował rzeczywistość za pomocą soczewki aparatu, tworząc własne światy.

Jakie więc są śląskie światy Paula Rothera? To obrazy Śląska i ze Śląska, obrazy czasu, ludzi i miejsc, często tych, których już nie ma. Najwięcej fotografii dotyczy właśnie najbliższej okolicy: rodzinnego Orzegowa, Szombierek, które stały się jego domem przez większą część życia, oraz okolic Bytomia. W spuściźnie Rothera nie brak również zdjęć z dalszych wypraw turystycznych. Wszystkie bez wyjątku odbywał po Górnym i Dolnym Śląsku, pogłębiając swoje poczucie estetyki i społeczną wrażliwość – z aparatem przy źrenicy i z notatnikiem w ręku.

Prezentowane w dwujęzycznym albumie fotografie ukazują piękno śląskich krajobrazów i architektury oraz zachwyt nad codziennością: wielopokoleniowe rodziny, roześmiane dzieci, pogodni staruszkowie, kobiety i mężczyźni w czasie pracy i odpoczynku. Odznaczają się przy tym niezwykłą estetyką światła, zatrzymaną w odcieniach czerni i bieli.

Stare dolnośląskie cmentarze przestały być przestrzenią więziotwórczą, tym samym stały się miejscami niepamięci, trudnym dziedzictwem, które dopiero dziś, po ponad siedemdziesięciu latach udaje się oswoić i zaakceptować. Dziś coraz częściej dostrzegamy, że oprócz swych funkcji memoratywnych, cmentarze są również swoistymi tekstami kultury, dzięki którym możemy odczytać nie tylko ludzkie losy, ale również stosunek człowieka do śmierci, przemijania i do określonych wartości. Są namacalnym świadectwem pobytu na określonym terytorium grupy etnicznej, narodowej, regionalnej, wyznaniowej czy religijnej. Warto podkreślić, że autor z powodzeniem wybrał cmentarze i miejsca pochówku różnych grup narodowościowych (siłą rzecz z dominantą niemiecką) i wyznań. Nie zapomniał przy tym o cmentarzach wojskowych i wojennych oraz miejscach pochówku ofiar narodowego socjalizmu – jeńców, robotników przymusowych i więźniów obozów koncentracyjnych.

To już drugie wydanie albumowej publikacji Wydawnictwa AZORY. Publikacja – album z częścią opisową i komentarzem do zdjęć, jest próbą zobaczenia tego, jak wyglądali mieszkańcy górnośląskich Gliwic, a niegdyś Gleiwitz. Pokazania ich, gdy „od-święta” (m.in. w związku z chrzcinami, roczkiem dziecka, komunią czy ślubem) stawali przed obiektywem aparatu fotograficznego, chcąc pokazać siebie innym, najbliższym – rodzinie, znajomym, ale także kolejnym pokoleniom.

To książka o pewnej zbiorowości zamieszkującej obszar pogranicza kultur, tradycji, języka i dosłowne (po 1922 roku) żyjącej na pograniczu politycznym na G. Śląsku.

Pierwsza taka „historia widziana”, jak zauważa w swojej recenzji prof. M. Szmeja, miasta i osad wokół. Z drugiej strony może ona posłużyć jako przykład prezentacji społeczności innych (podobnych do Gliwic) miast na G. Śląsku. Cezura czasowa jaką obejmuje publikacja to lata 1872 – 1943, z dominującą fotografią z okresu przełomu wieków 19. i 20.

Trzecie wydanie książki nominowanej w roku 2004 do literackiej Nagrody NIKE: "Finis Silesiae" Henryka Wańka.

Wydanie przeredagowane przez autora, które zapowiada tak:

Z tą książką od początku coś było nie tak. Przede wszystkim z jej tytułem. Finis Silesiae to był tytuł roboczy, który ostatecznie miał brzmieć Görlitz-Gleiwitz 23:55. Wydawca kręcił nosem na te dwie nazwy niemieckie w tytule. Ale Tadeusz Różewicz, akurat bawiący w wydawnictwie, rzucił okiem i spodobało mu się to Finis Silesiae. Gdybym był przy tym, pewnie by tak nie powiedział. Możliwe też, że wydawca to zmyślił, by mieć argument i postawić na swoim. I tak zostało. W drugim wydaniu (2004) dokonano nielicznych poprawek, ale dopiero teraz ta książka jest bliższa temu, jaka powinna być w roku pierwszego wydania (2003). Przede wszystkim zmienił się jej język, na ile to było możliwe. Bo język historii opowiedzianej po niemiecku, ale napisanej po polsku, jest trudny. Ale taki jest Śląsk. Z przyjemnością zlikwidowałem też zbędne dłużyzny. Książka zeszczuplała o jedną dziesiątą i chyba dzięki temu czyta się łatwiej.

Emanuel Zimmer - Wambierzyce. Historia miejsca pielgrzymkowego od jego początku do lat 20. XX w.

Wydanie polskojęzyczne Dzienników Łubowickich Josepha von Eichendorffa. Wydanie i objaśnienie opatrzone przez Alfonsa Nowacka, uzupełnione i na polski przełożone przez prof. Joannę Rostropowicz i Andrzeja Rostropowicza.

„Kiedy wybuchła wojna byliśmy dziećmi” to już siódmy tom cyklu wydawniczego z serii Archiwum Historii Mówionej. Materiał ten powstaje dzięki angażowaniu się młodych ludzi, którzy interesują się historią lokalną i osób starszych – świadków historii, którzy gotowi są opowiedzieć swoje bardzo często nie łatwe i emocjonalne przeżycia. Inspiracją do przygotowania tego tomu stała się 75 rocznica zakończenia II Wojny Światowej. Publikacja zawiera dwadzieścia cztery relacje, które opiewają o wspomnienia i przeżycia mieszkańców Warmii i Mazur oraz Górnego Śląska. Są to bardzo poruszające i tragiczne historie pojedynczych osób, które na zawsze mogły odejść w niepamięć a dzięki tej publikacji udało się je uwiecznić.

Publikacja polsko-niemiecka.

Kolejny tom serii zawiera artykuły w większości poświęcone odbudowie ze zniszczeń wojennych kolei na tzw. Ziemiach Odzyskanych – z jednym wyjątkiem dotyczącym węzła lubelskiego. Jednak pierwsze dwa dotyczą jeszcze czasów wojennych i bardzo mało znanych epizodów dotyczących funkcjonowania wrocławskiej Reichsbahndirektion i tramwajów we Wrocławiu w warunkach końca wojny i oblężenia miasta. Pozostałe skupiają się na problematyce odbudowy sieci kolejowej, przemianach strukturalnych, własnościowych, a także styku pomiędzy PKP a poruszającymi się zarówno po polskich torach, jak i specjalnie przebudowanych liniach szerokotorowych transportach sowieckich. Warto także zwrócić uwagę na artykuł poświęcony często zapominanemu wkładowi UNRRA w odbudowę kolejowej, powojennej Polski.

Książka Marka Mazurkiewicza to zbiór artykułów poświęconych różnym wymiarom działalności mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim. Choć opracowanie koncentruje uwagę czytelnika na okresie po 1989 r., autor poszerza kontekst rozważań także o lata sprzed demokratycznego przełomu. Wtedy, choć władze PRL negowały istnienie społeczności narodowości niemieckiej, to jednak w stosunkach bilateralnych z Niemiecką Republiką Federalną używały jej jako karty przetargowej dla osiągnięcia doraźnych korzyści – przy czym żadna ze stron, łącznie z zachodnioniemieckimi organizacjami ziomkowskimi, nie wiedziała dokładnie, ilu Niemców wtedy w Polsce zamieszkiwało.
Zasadniczą część rozważań książki zajmuje okres po 1989 roku. Materiał przybliża proces instytucjonalizacji organizacji mniejszości niemieckiej, uwypukla jej aktywność na polu społeczno-politycznym, dotyka także sfery symbolicznej i problematycznej kwestii poszukiwania własnego nurtu kultury pamięci i kształtowania na jej bazie współczesnego wymiaru tożsamości narodowej Niemców w Polsce.

Autor skupia się również na stosunku państwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych, biorąc za studium przypadku właśnie mniejszość niemiecką, skoncentrowaną na Śląsku Opolskim.
Opracowanie zawiera też przegląd nurtów badawczych na temat mniejszości niemieckiej, które w ostatnich latach były podejmowane przez historyków, demografów, socjologów i politologów, proponuje też nowe zagadnienia, które wymagałyby dalszej eksploracji naukowej.

Nie tylko Nikiszowiec

Familoki. Jeden z symboli Górnego Śląska, wrośnięte w jego krajobraz na równi z kopalnianymi szybami, hałdami i kominami. Poza Śląskiem kojarzone głównie z filmami Kazimierza Kutza, Lecha Majewskiego czy malarstwem Grupy Janowskiej. I ewentualnie z coraz popularniejszą zabytkową dzielnicą Katowic - Nikiszowcem, który w 2011 roku został wpisany na polską listę pomników historii. Kamil Iwanicki, silesianista, pomysłodawca i twórca projektu Familoki, opowiada w książce o ich sięgającej końca XVIII wieku historii. O tym, skąd się wzięły robotnicze osiedla, kim byli ich mieszkańcy, jak wyglądało życie rodzinne w familokach i gdzie można je jeszcze dzisiaj zobaczyć. Odpowiada również na pytanie, dlaczego tak wiele z nich miało kolorowe okiennice, jak wyglądały typowe mieszkania w familokach i czemu obecnie wywołują one dwojakie skojarzenia. Przedstawia historię prawdziwego stalowego domu i weryfikuje legendy, jakoby ściągał pioruny. Autor oprowadza nas po przemijającym świecie śląskich (i nie ty