Historia Śląska

Nienormalne Miasto, przywołuje dekadę lat 80., kiedy Gliwice za sprawą klubu Gwarek i wyrosłej wokół niego sceny muzycznej było bardzo znaczącym punktem na mapie polskiej alternatywy. Jak mówi Krzysztof Kornak, menadżer i promotor koncertów, „wszystkie ważne zespoły ze Śląska pochodziły wtedy z Gliwic”. Śmierć Kliniczna, R.A.P., Processs, Brzytwa Ojca – to nazwy znane każdemu miłośnikowi muzycznego undergroundu w Polsce – i nie tylko w Polsce.

Książka opisuje ten niezwykły kulturowy ferment słowami jego kreatorów i uczestników – większą jej część zajmują opowieści osób zaangażowanych w Gliwicką Alternatywną Scenę, z odautorskim komentarzem ograniczonym do minimum. Działalność GAS wspominają nie tylko najbardziej znani twórcy, których nazwiska są zazwyczaj przywoływane w kontekście gliwickiej alternatywy, tacy jak Dariusz Dusza czy Jerzy Mercik, ale też cała rzesza muzyków, menadżerów i uczestników tamtych wydarzeń. Pojawiają się także zespoły i nazwiska nieznane szerzej poza Gliwicami, a istotne dla kompletnego obrazu tego, czym była i jaki wpływ na kulturę miała Gliwicka Alternatywna Scena.

Celem publikacji jest ukazanie możliwości porównawczych dwóch etnologicznych atlasów narodowych, Polskiego atlasu etnograficznego (PAE) i Atlas der deutschen Volkskunde (ADV). Obszar, jaki obejmują (od Renu po Bug i od Alp oraz Karpat Północnych po Bałtyk i Morze Północne), pozwala na ukazywanie zasięgów występowania różnych zjawisk kulturowych w szerokim kontekście, a tym samym na wysuwanie wniosków o czynnikach wpływających na zróżnicowanie kulturowe tych obszarów. W niektórych przypadkach na mapach obu atlasów zostały ukazane dane o zbliżonym zakresie (co umożliwia studia porównawcze), w tym dotyczące obrzędowości narodzinowej. W pracy na kilkunastu mapach oraz towarzyszących im szczegółowych zestawieniach zaprezentowano wybrane zakazy izolacyjne stosowane wobec położnicy w środowisku wiejskim, niedostatecznie rozpoznane w literaturze etnologicznej. Tym sposobem materiał dwóch atlasów, potraktowany krytycznie, stał się podstawą do wnioskowania o zmianach kulturowych nie tylko na Górnym Śląsku, ale też na sporym obszarze środkowej Europy. Wielki atut pracy znajduję w przeprowadzonej przez Autorkę skrupulatnej analizie porównawczej. Pogratulować tu wypada dokładności i przywiązywania uwagi do chronologii badanych zjawisk. Tekst jest wręcz "naszpikowany" mapami, wykresami i tabelami, w których zorientowanie się wymaga mocnego skupienia, ale doskonale ilustrują one zjawiska, których są ilościową emanacją. Na bardzo pozytywne moje podkreślenie zasługuje rozpatrywanie poszczególnych faktów z uwzględnieniem specyfiki etnicznej (historycznej) badanych obszarów. Zauważam w tym wielką erudycję Badaczki - Autorki, dobrze zorientowanej w specyfice kulturowej tego obszaru. dr hab. Eugeniusz Kłosek, prof. UWr (z recenzji) Tu odniosę się do map, które Autorka w znacznym stopniu stworzyła od nowa. Są one czymś na kształt kamieni milowych, i każda, nawet oddzielnie licząc, stanowi autentyczne osiągnięcie naukowe. dr hab. Zygmunt Kłodnicki, emerytowany prof. UŚ (z recenzji)

Powieść Sabiny Waszut wokół powojennego obozu na Zgodzie w Świętochłowicach.

Styczeń 1945. Rodzina Karola Plocha z trwogą, ale i z nadzieją oczekuje wkroczenia do Katowic wojsk Armii Czerwonej. Nikt nie wie, jak wyzwoliciele potraktują wielokulturowe miasto, w którym splata się historia dwóch narodów. Tutaj polsko-niemieckie małżeństwa - takie jak Karola i Margot - są powszechne. Miesiąc później, gdy wydaje się, że trudny wojenny czas już za nimi, do domu Plochów pukają mężczyźni z biało-czerwonymi opaskami na ramionach. Karol bez żadnego wyroku trafi a do Świętochłowic, gdzie na terenie dawnego niemieckiego obozu koncentracyjnego zgotowano ludziom piekło. Panem życia i śmierci jest tu znany z okrucieństwa komendant Salomon Morel.

"Ogrody na popiołach" to powieść o ludziach, których skazano na niewyobrażalne cierpienia z powodu narodowości, wyznania, języka, a najczęściej bez żadnego powodu. To opowieść o tuszowanej latami tragedii, która dotknęła Ślązaków, wzbudzając poczucie ogromnej niesprawiedliwości.

Wiktor Szołtysek On Both Sides of the front - Journal of a Silesian Soldier 1943 - 1947

Written during World War II by Wiktor Szołtysek, a resident of Mikołów, Poland, this original diary presents the extraordinary journey of a soldier escaping the Wehrmacht and joining the Polish II Corps in Italy.  Edited by his son, Jan Szoltysek, the book includes a preface written by Professor Emeritus Alfred Sulik and an epilogue written by Henryk Szoltysek, PhD.  Over 400 pages long including 150 footnotes, 3 maps, added chapters providing historical context of the time, as well as 250 photographs - most of them taken by Wiktor during his wartime journey.

Wersja angielska książki "Po obu stronach frontu".

To drugi już tom monografii dotyczącej miejsca pochówku opolskich Żydów. Obok siebie spoczywają znani w swoich czasach lekarze, aptekarze, adwokaci, rabini, bogaci kupcy i słynni przedsiębiorcy. Z historii tego miejsca dowiadujemy się, że pierwszy pogrzeb odbył się tutaj w roku powstania cmentarza żydowskiego, czyli w 1822 r. Ostatni zanotowano w maju 1940 r.

Do albumu dołączony plan inwentaryzacyjny cmentarza sporządzony w 2020 roku.

W „Pamiętnikach kobiet z rodzin górniczych” wybrzmiewają konkretne głosy, których nikt nie komentuje, nie zagaduje, nie opisuje, nie tłumaczy w imieniu autorek. Głosy te dopowiadają się nawzajem, oświetlają, powtarzające się doświadczenia wybrzmiewają jak refreny, przykuwając naszą uwagę w miejscach wspólnych przeżyć, akcentując elementy historii zbiorowej. Afirmowana jest w tych opowieściach przede wszystkim siła kobiet, ich sprawczość i solidarność w obliczu gospodarczych, społecznych, narodowościowych, etnicznych tragedii, zapaści i konfliktów.
ze wstępu Moniki Glosowitz

Zima 1945 II wojna światowa ma się ku końcowi. Polacy, którzy przybywają na Dolny Śląsk, natrafiają na poniemieckie skarby. W domowych skrytkach i depozytach znajdują dzieła sztuki, odkrywają porcelanę i biżuterię zamurowane w ścianach domów.
Joanna Lamparska wchodzi do hermetycznego świata poszukiwaczy. W archiwach odnajduje dramatyczne historie zbrodni dokonanych dla złota, śledzi mafię handlującą dokumentami oficerów SS, rozmawia z dziećmi strażników skarbów. Razem z czytelnikami eksploruje podziemne obiekty i pałace, w których ukryte zostały dzieła sztuki. Pokazuje, że po zakończeniu II wojny światowej walka wcale nie ustała. Rozpoczyna się wyścig z czasem w polskiej gorączce skarbów.
Choć trudno w to uwierzyć, wszystkie historie opisane w tej książce wydarzyły się naprawdę.

Słynny śląski familok - czym jest? Kto i dla kogo go zbudował? Kto w nim mieszka? Widok ceglanego domu wielorodzinnego to jedno z pierwszych skojarzeń, dotyczących przemysłowego Górnego Śląska. Ale czy na pewno słuszne? Poznajmy świat robotniczych osiedli budowanych w XIX i XX wieku - ich historię, wygląd, architekturę i mieszkańców. Oprócz typowego familoka i ceglanych kamienic, tworzących całe miejskie kwartały, dostrzeżemy także inne budynki - domy o śnieżnobiałych ścianach ulokowane w ogrodach - przywołujące krajobraz sielskiej wsi. Odkryjmy, czym jest "patronackie osiedle robotnicze", a także kim jest ów "patron", który dbał, by na terenie osiedla stworzyć mikroświat. W tej przestrzeni robotnik rodził się, uczył, pracował, spędzał niemal całe swoje życie, mając w pobliżu wszystko co potrzebne.

Książka Małgorzaty Płoszaj - prowadzącej stronę "Z szuflady Małgosi" - przybliżająca historię rybnickich Żydów.

Tom I

Ślązak z okolic Mikołowa Wiktor Szołtysek przedstawia ucieczkę z Wehrmachtu i późniejsze przeżycia w 3 Dywizji Strzelców Karpackich we Włoszech w pisanym dzień po dniu pamiętniku. Nakład pierwszego wydania książki „Po obu stronach frontu – dziennik śląskiego żołnierza 1943 - 47” szybko się wyczerpał. Syn Wiktora - Jan zredagował drugie wydanie wzbogacone o przedmowę profesora Alfreda Sulika, rozdziały opisujące pierwsze dni wojny oraz Związek Harcerstwa Polskiego na uchodźtwie. Henryk Szołtysek dodał rozdział nt. weteranów kampanii włoskiej pochodzących z powiatu pszczyńskiego w granicach sprzed 1939 roku. 400 stronicowa książka zawiera 110 przypisów, 3 mapy oraz 250 wysokiej jakości fotografii - w większości przywiezionych przez Wiktora z wojny.

Wiktor Szołtysek: Po obu stronach frontu - Dziennik śląskiego żołnierza 1943 -1947

Oprawa: Twarda

Strony: 400

Wydanie polskojęzyczne Dzienników Łubowickich Josepha von Eichendorffa. Wydanie i objaśnienie opatrzone przez Alfonsa Nowacka, uzupełnione i na polski przełożone przez prof. Joannę Rostropowicz i Andrzeja Rostropowicza.

Książka Jakuba Grudniewskiego przybliża elity władzy na pruskim Górnym Śląsku (rejencji opolskiej) w okresie trwania Cesarstwa Niemieckiego (1871-1918): prezydentów rejencji opolskiej, landratów (starostów powiatowych) oraz nadburmistrzów. Autor opisuje praktykę wykonywania przez członków tej elity swoich obowiązków służbowych, dokonuje socjohistorycznej analizy ilościowej i jakościowej grupy wyższych urzędników, przedstawia i ocenia wpływ administracji na specyficzne dla Górnego Śląska procesy i zjawiska. Autor weryfikuje w ramach pracy tezę zakładającą, że rejencja opolska ze względu na to, że była szczególnym w zarządzaniu terenem, wymagała pod pewnymi względami specjalnego doboru osób piastujących ważne stanowiska administracyjne.

W tej książce rozmawiamy o Górnym Śląsku roku 1945. Nie spoglądamy na niego ani z Jałty, ani z Poczdamu, ani z Moskwy, ani z Waszyngtonu. Spoglądamy z lokalnej, oddolnej perspektywy. Ale wiemy, że ten skrawek świata nie tak znowu duży, nieprzekraczający 15 tys. km kw., zamieszkany wtedy przez 2,5 mln ludzi, porwany został w owym przełomowym roku przez potężny geopolityczny cyklon. W roku 1945 nic już nie było takie samo jak przed wybuchem wojny. Te kilka miesięcy, od końca stycznia, okazało się punktem zwrotnym dla dalszej historii tej krainy (ze Wstępu).
Środkiem na depolityzację dyskusji wokół roku 1945, antidotum na polityczną instrumentalizację, są badania historyczne i ich staranne popularyzowanie, w ich całej kompleksowości, w całej złożoności obrazu, które te badania przynoszą (fragment Zakończenia).

Monografia stanowi refleksję o charakterze syntetycznym, dotyczącą m.in. pochodzenia rycerstwa opolskiego, jego miejsca na dworach książęcych, stanu majątkowego, sfer aktywności politycznej i społecznej. Poprzez pryzmat rycerstwa autor analizuje podziały księstw, formowanie się lokalnych elit oraz sposób prowadzenia polityki zewnętrznej w późnośredniowiecznym księstwie. Zasadniczy trzon pracy stanowi ponad 300 biogramów rycerzy lub rodzin osiadłych na terenie ziemi opolskiej w okresie od 1301 r. do połowy XV wieku. Był to czas największych podziałów terytorialnych, zakończonych ponownym zjednoczeniem tych ziem pod rządami Mikołaja I. Praca oparta jest w dużej mierze na źródłach archiwalnych, niektórych dotąd nieznanych. Do monografii załączono 14 map pozwalających śledzić rozwój, bądź kurczenie się majątków poszczególnych rodzin, wykaz urzędników opolskich, a także zdjęcia kilku niepublikowanych wcześniej pieczęci rycerzy.

Publikacja ta jest ósmym tomem serii wydawniczej w ramach Archiwum Historii Mówionej i stanowi zaproszenie oraz wprowadzenie do niezwykłego świata „historii mówionej”.

Inspiracją do stworzenia tomu ósmego stały się dwie rocznice: 30 rocznica zjednoczenia Niemiec oraz rocznica powstania struktur Mniejszości Niemieckiej na Śląsku, Warmii i Mazurach. Przemiany polityczno-ekonomiczne ostatnich trzech dekad zdecydowały o ukształtowaniu się nowego ładu społecznego w Europie.

Pragniemy podzielić się z Państwem wspomnieniami i doświadczeniami mieszkańców Śląska oraz Warmii i Mazur, którzy zechcieli nam opowiedzieć swoje historie.

Publikacja polsko-niemiecka.

Opiekun naukowy: dr Joanna Lusek

Oprawa: twarda z obwolutą

Liczba stron: 164

"Schaffgotschowie. Dzieje wielkiego rodu z Europy Środkowej" autorstwa znawcy śląskiej arystokracji Arkadiusza Kuzio-Podruckiego.

[…] Jan Antoni 15 kwietnia 1708 r. został wyniesiony przez cesarza Józefa I do stanu dziedzicznych hrabiów cesarstwa wraz z przyznaniem praw śląskich książąt oraz potwierdzeniem wcześniej uzyskanego przez jego dziadka tytułu „Semperfrei”. Jako bliski powinowaty wygasłej dynastii śląskich Piastów (niecałe cztery miesiące wcześniej zmarła księżniczka Karolina, ostatnia z rodu), wnuk piastowskiej księżniczki Barbary Agnieszki, otrzymał także przywilej połączenia herbu Schaffgotschów i książąt brzesko-legnickich. Schaffgotschowie jako jedyni spośród potomków Piastów po kądzieli otrzymali prawo do przejęcia herbu wygasłej dynastii. W sposób symboliczny czyniło to z nich strażników tradycji i splendoru tego rodu.
(fragment rozdz. III)