Tiszbierkowe losy, czyli wieś opolska na starej fotografii

„Tiszbierkowe losy, czyli wieś opolska na starej fotografii” Opole, 2014

                Publikacja powstała z myślą zaprezentowania zbioru archiwalnej fotografii znajdującej się w zasobach Muzeum, tematycznie związanej z wsią opolską. Bezpośrednim powodem wydania książki w roku 2014 było otwarcie we wrześniu tegoż roku nowej stałej wystawy etnograficznej, na której część z tych fotografii została zaprezentowana, a treść książki stanowi rozwinięcie tematów ekspozycji.

                Na  zbiór starej fotografii dotyczącej wsi śląskiej składają się fotografie (pozytywy) archiwalne, gromadzone od lat głównie w Dziale Etnograficznym, jak również negatywy szklane różnego pochodzenia. Stare fotografie trafiały do zbiorów jako obiekty samodzielne, jak również towarzyszące przekazom (zakupom) innego rodzaju zabytków, najczęściej stroju ludowego. Często pozyskiwano w trakcie wywiadów etnograficznych.

                Muzeum posiada szklane negatywy pochodzące prawdopodobnie z dawnej opolskiej redakcji miesięcznika „Der Oberschlesier”. Są to fotografie uznanych autorów, takich jak Max Glauer.

                Drugą grupę stanową zespoły szklanych negatywów z lat 20-30. XX w., których autorów zidentyfikowaliśmy. Tak właśnie było z negatywami fotografii autorstwa Teodora Gawlika. Znalezione na wysypisku śmieci, fotografie przedstawiające nieznane miejsca i ludzi. Uchwycony na zdjęciu drogowskaz zawęził miejsce poszukiwań, napis na sklepie doprowadził do sfotografowanych mieszkańców wsi Obrowiec w powiecie strzeleckim. T. Gawlik był znanym w okolicy fotografem amatorem. Zapraszano go na wesela i inne rodzinne uroczystości. Nie każdego stać było na zdjęcie w atelier Maksa Glauera w Opolu czy nawet na te tańsze u fotografa E. Nehra w Strzelcach Opolskich.

                Próbowaliśmy zebrać jak najwięcej: negatywy z wysypiska, fotografie z naszych zbiorów muzealnych, zdjęcia zamieszczane w regionalnych wydawnictwach, wychodzących na Śląsku przed II wojną światową. Obraz był dalej niepełny, pewne rzeczy wymagały komentarza. Czas sprzed 60–70 lat pamiętali żyjący jeszcze ludzie, a co z przełomem wieków XIX i XX? Z tego okresu pochodzą nasze najstarsze zdjęcia. Należało poszukać tych, którzy początek wieku XX opisywali. Wszystkie znane relacje ze Śląska dotyczą czasów wcześniejszych, najwięcej pochodzi z wieku XIX. Pisali o Śląsku: J. U. Niemcewicz, J. S. Bandke, W. Pol, J. Lompa, L. Malinowski, O. Kolberg. Wszyscy oni bywali na Opolszczyźnie dłużej lub krócej, jedynym „miejscowym” był w zasadzie Adolf Hytrek – też niestety XIX-wieczny. Dlatego postanowiliśmy przypomnieć pamiętnik Franciszka Tiszbierka. Tekst ten powstał w roku 1910. Opisuje on niewielką wieś Zalesie Śląskie, opodal Góry Chełmskiej. Tiszbierek urodził się 16 kwietnia 1891 roku. Tekst pamiętnika został przygotowany do druku przez ówczesnego pracownika Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu ­ Czesława Wawrzyniaka i po raz pierwszy opublikowany we fragmentach w tomie II „Opolskiego Rocznika Muzealnego” w 1966 roku. Wspomnienia Tiszbierka pod  tytułem Lósy i przygody moje. Napisano w Czerwcu i Lipcu roku Pana 1910 dotrwały do naszych czasów w postaci dwóch gęsto zapisanych zeszytów. Fragmenty jego wspomnień przytaczamy za wersją z lat 1995-1997, publikowaną w kolejnych zeszytach kwartalnika „Śląsk Opolski. Społeczeństwo ­ Gospodarka ­ Kultura”, z zachowaniem oryginalnej, dosyć osobliwej pisowni. Dotyczą one wydarzeń, które nastąpiły do połowy 1903 roku. Ich autor zginął w roku 1918. Mówi się, że I wojna światowa zmieniła obraz świata; kilka naszych zdjęć pokazuje żołnierzy, okopy, szpitale; potem – czas powstań i plebiscytu. Wciąż jeszcze wiele naszych fotografii z lat 30. „pasuje” do opisu Tiszbierka, chociaż on sam tylko przeczuwał „nadciągającą burzę”. Dopiero II wojna światowa przewróciła zupełnie ten porządek. Dlatego też nie zamieszczamy zdjęć z okresu po 1945 roku. Do nich potrzebny jest zupełnie inny komentarz.

Częścią albumu jest suplement – „Leksykon fotografów górnośląskich”. Jest to opracowany przez Urszulę Zajączkowską wykaz działających w latach 1840-1940 fotografów, prowadzących swą działalność na terenie dawnej rejencji opolskiej.

                Nasze fotografie są próbą pokazania czasu, miejsca, ludzi. Nie ma albumów poświęconych dawnej wsi opolskiej. Są prace monograficzne, gdzie stare zdjęcia pokazują konkretną wieś; albumy starych pocztówek z dawnej rejencji opolskiej. Powstałe niedawno publikacje o Górnym Śląsku w niewielkim stopniu dotyczą Opolszczyzny. Dolny Śląsk dawniej, Górny Śląsk dawniej – a między nimi jakby nie było miejsca na Śląsk Opolski. Nawet nazwy województw sugerują, że między województwami dolnośląskim i śląskim jest jakaś „przerwa w Śląsku” – Opolszczyzna.

                Czyżby jej śląskość istniała już tylko na starej fotografii?

Autor: Małgorzata Goc

Opracowanie graficzne i projekt okładki: Romuald Jeziorowski