Historia Śląska

„KOLEGA” to wywiad rzeka z aktorem, reżyserem teatralnym, współtwórcą i dyrektorem teatru Korez w Katowicach. Mirosław Neinert opowiada o swoim życiu, twórczej drodze do aktorstwa, doświadczeniach ze sceną - od czasu studenckich kabaretów, poprzez występy w kościołach w trakcie trwania stanu wojennego, estradę szalonych lat dziewięćdziesiątych, aż po własny teatr. To niezwykle barwne życie prawdziwego, artystycznego włóczykija, który jeżdżąc po całej Polsce, Europie i Stanach Zjednoczonych nabywał doświadczenia scenicznego, spotykając przy okazji na swojej drodze, niezwykłe postacie życia kulturalnego i politycznego: Lech Wałęsa, Zenon Laskowik, Roman Kostrzewski z zespołu KAT i mnóstwo, mnóstwo innych, mniej lub bardziej znanych ludzi, często – trzeba to przyznać - dość oryginalnych. Opowiada o swoich przygodach, przywołując niezliczoną ilość anegdot, przedziwnych historii, wspominając miejsca, które czasem wydają się być nierzeczywiste (na przykład stary grobowiec na cmentarzu, w którym mieszkał, goszczący go, ksiądz). Przy okazji odbywamy sentymentalną podróż po latach 70, 80 i 90 w Polsce, na Dolnym Śląsku i oczywiście ukochanym przez Mirka, Górnym Śląsku.

Teatr Korez jest jedną najważniejszych scen Górnego Śląska i jemu też poświęcona jest znaczna część rozmowy.  Dowiemy się, jak powstał Teatr Korez, skąd wzięła się jego nazwa, gdzie były jego początki i spróbujemy odpowiedzieć na pytanie, co stoi za jego niewątpliwym sukcesem? Będziemy mogli również przeczytać, co o bohaterze wywiadu i jego teatrze myślą też inni: Katarzyna Tlałka, Robert Talarczyk, Marta Klubowicz, Bogdan Kalus, Grażyna Bułka, Elżbieta Okupska, Zbigniew Rokita, Dariusz Stach, Piotr Bułka i Sergiusz Brożek.

Każdy świadomy Ślązak kojarzy nazwisko komendanta powojennego polskiego komunistycznego obozu na Zgodzie - Salomona Morela. Na rynku wydawniczym pojawiła się wstrząsająca opowieść o nierozliczonych zbrodniach popełnianych w polskim mundurze.

Czy młody Szlomo ukrywający się w oborze albo w sosnowym lesie spodziewał się, że zamieszka tuż obok obozu ogrodzonego drutem pod napięciem? I że będzie tam żyć bez strachu, za to inni będą się bać jego?
Salomon Morel: Żyd i Polak, ofiara i oprawca... W czasie wojny w bestialski sposób zamordowano jego najbliższą rodzinę. Po wojnie on sam został słynącym z okrucieństwa komendantem obozu pracy Zgoda w Świętochłowicach, w którym po upadku III Rzeszy przetrzymywano w strasznych warunkach, głodzono, gwałcono i torturowano Ślązaków. Potem był funkcjonariuszem w więzieniu dla młodocianych w Jaworznie, gdzie próbowano ich nawracać na jedynie słuszne poglądy polityczne. (...)
W obozie Zgoda Salomon Morel kazał więźniom śpiewać nazistowskie piosenki, po czym ich bezlitośnie katował. W więzieniu w Jaworznie na jego rozkaz maltretowano nastoletnich działaczy antykomunistycznego podziemia. Anna Malinowska z reporterską precyzją rekonstruuje jego życie. Od Garbowa na Lubelszczyźnie, gdzie podczas wojny zamordowano jego żydowską rodzinę, po mieszkanie w katowickiej kamienicy, które w latach 90. opuścił w pośpiechu, uciekając przed przeszłością.

Strony: 416

Autor: Anna Malinowska

Prezentowana praca stanowi próbę rekonstrukcji i opisu struktur, mechanizmów, obsady personalnej, a także charakterystyki działalności opolskiej PZPR z odniesieniem do ówczesnych procesów ogólnopolskich. Cezury opracowania to okres od powstania województwa opolskiego w czerwcu 1950 r., po samorozwiązanie PZPR w styczniu 1990 r., tym samym obejmują cały, blisko czterdziestoletni okres funkcjonowania Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Opolu.

Publikacja pokonferencyjna Instytutu Śląskiego z Opola:

Europa po traktacie
Stefan M. Grochalski – Traktat wersalski – traktat nowatorski – traktat progresywny
Klaus Ziemer – Traktat wersalski i trudne początki Republiki Weimarskiej (1919–1923)
Ryszard Kaczmarek – Europa po traktacie wersalskim. Stanowisko mocarstw w stosunku do powstań śląskich w latach 1919–1921

Wersalskie wizje i zagrożenia nowego ładu w Europie
Eckart Conze – Zdyskredytowany pokój. Odbiór traktatu wersalskiego w Niemczech (1919–1939)
Aleksander Kwiatek – Idea wersalska jako konstrukt myśli politycznej II RP
Zdeněk Jirásek – Czesi i Niemcy w pierwszej Czechosłowacji – między koegzystencją a konfliktem

Nowe państwa i społeczeństwa w nowej erze. Zmiany cywilizacyjne w Polsce, Niemczech i Czechosłowacji po 1919 roku
Maciej Górny – Nowy ład w Europie Środkowo-Wschodniej na drodze od faktów do rytuału
Arkadiusz Stempin – Kultura przemocy w Niemczech po 1918 roku jako spuścizna I wojny światowej

Obywatel wobec odwrotu od demokratyzacji
Piotr Madajczyk – Demokracja a przemoc – wpływ I wojny światowej
Piotr Pałys – Sprawa Łużyc w Paryżu. Przykład politycznego altruizmu czy wyrachowania?

Człowiek pełen sprzeczności. Wychował się w robotniczej rodzinie, ale nad pracę na kopalni przedłożył wykształcenie. Katolik, co jednak nie przeszkodziło mu wdawać się w spory z Kościołem. Chadek albo endek trudno jednoznacznie stwierdzić. Umiał zjednywać sobie ludzi, ale równie łatwo przychodziło mu przysparzanie sobie wrogów. Gdy przemawiał, hipnotyzował tłumy. Nie uznawał kompromisów. Jedni go czcili i widzieli w nim wielkiego przywódcę, drudzy nienawidzili i odmawiali jakichkolwiek zasług. Był niewątpliwie jedną z najbardziej charyzmatycznych, wielowymiarowych i skomplikowanych postaci polskiej polityki.

Książka Józefa Krzyka i Barbary Szmatloch to reporterska opowieść biograficzna o Wojciechu Korfantym. Autorzy podążają jego losami tak politycznymi, jak osobistymi świetnie rysując tło historyczne tamtych czasów, pokazują złożoność relacji śląsko-polsko-niemieckich oraz cynizm sanacyjnych elit. Nie wystawiają politykowi laurki, nie boją się pisać o trudnych momentach jego życia. Korfanty. Silna bestia to by użyć słów wnuka Feliksa uczciwy i rzetelny obraz człowieka, którego bezkompromisowość doprowadziła do rzeczy wielkich.

Zioła i ich lecznicze wykorzystanie to temat coraz głośniej dyskutowany. A zielarskie, czyli laboranckie tradycje Karkonoszy i Gór Izerskich, mimo że niegdyś tak rozsławiające nasze góry, wciąż pozostają nieco w ukryciu.
Naprzeciw zainteresowaniu nimi wychodzi publikacja Laboranci u Ducha Gór. Stanowi ona poniekąd kontynuację odkrywania tradycji kulturowych regionu, którymi Autor zajął się w wydanej kilka lat temu książce Walonowie u Ducha Gór.
Przemysław Wiater odsłania przed Czytelnikiem tajemnice pochodzenia, właściwości oraz użytkowania ziół występujących w naszych górach. Prezentuje je przy tym w szerokim kontekście kulturowym i historycznym, skupiając się także na ludowych przekonaniach dawnych mieszkańców Gór Olbrzymich, czy podając dawne przepisy na ziołowe medykamenty.
Informacje zawarte w książce czasem wzbudzają zdziwienie, czasem podziw, czasem uśmiech, gdy dowiadujemy się o wierzeniach na temat magiczności niektórych lekarstw czy ich poszczególnych składników. Pamiętajmy jednak, że wszystko dzieje się w Krainie Ducha Gór, w której cuda są przecież możliwe
Książka ma charakter popularnonaukowy, napisana jest jednak z pasją, językiem lekkim i zrozumiałym także dla Czytelnika nieczującego się specjalistą w temacie. Zawiera również kolorowe ilustracje, ukazujące poszczególne rośliny lecznicze, miejsca ich występowania czy przedmioty używane do wyrobu ziołowych lekarstw. Po jej lekturze, spacer po karkonoskiej łące już nigdy nie będzie taki sam.

Publikacja przedstawia wspomnienia 25 osób, które dzięki zaangażowaniu się młodych ludzi i osób starszych –Świadków Czasu, wzbogaciły utrwaloną na piśmie historię Górnego Śląska. Okres, o którym traktuje niniejsza książka wciąż wydaje się wielu osobom wcale nie tak odległym czasem, dla innych, młodszych czytelników, to już zamierzchła historia. Ta wyjątkowa publikacja ukazuje czas niezwykle znaczących wydarzeń: mrocznego czasu stanu wojennego i schyłku komunizmu w Polsce, okres dążenia do wolności, głębokich przemian ustrojowych i gospodarczych i wejścia na drogę integracji ze światem zachodnim. Wraz z wolnością  budziło się w tym okresie życie społeczne, skutkując powstawaniem coraz to nowych organizacji pozarządowych i ruchów obywatelskich; to również czas legalizacji działania mniejszości niemieckiej, powstania wielu organizacji zrzeszających Niemców w Polsce i rosnącej akceptacji dla tej mniejszości w społeczeństwie.

Publikacja polsko-niemiecka.

Kiedy na na 300 hektarach próbowano zbudować azjatycką fabrykę akumulatorów, Ligota Łabędzka  (Dawniej Ligota Kradziejowska, Ellguth von Groeling)  obchodziła swe 725-lecie.

Więc zredagowaliśmy książkę ze wspomnieniami i zdjęciami mieszkańców, esejami profesorów Borowskiego, Dronga i Sławka, pastelami Czesława Fojcika, mapami i zdjęciami z Archiwum Państwowego, aby pokazać, że mała wioska rycerska ma dla nas znaczenie.

Zwykła książka zwykłych ludzi jako godny naśladowania przykład.

W czasie drugiej wojny światowej Dolny Śląsk był miejscem szczególnym. Właśnie tam, z dala od linii frontu, rozpoczęto budowę największej kwatery Adolfa Hitlera, ulokowano liczne zakłady zbrojeniowe i tajne laboratoria badawcze.
Na Dolny Śląsk ewakuowano również ludność cywilną z obszarów zagrożonych alianckimi nalotami i sprowadzono olbrzymią ilość dóbr materialnych. Najcenniejszymi skarbami nie były jednak depozyty bankowe, złoto zrabowane w krajach okupowanych czy surowce niezbędne do prowadzenia wojny, ale dzieła sztuki. Wśród nich znajdowały się setki kolekcji prywatnych i publicznych, dziesiątki tysięcy obrazów, rzeźb, grafik, unikalne dokumenty archiwalne, cenne księgozbiory i numizmaty. Bezpieczne schronienie zapewniły im dolnośląskie pałace, zamki i kościoły, a opiekę nad nimi sprawował prof. Günther Grundmann, regionalny konserwator zabytków, który do dziś uchodzi za postać kontrowersyjną i zagadkową.
Dzięki unikalnym dokumentom odnalezionym w niemieckich archiwach powstała Lista Grundmanna szczegółowa relacja z akcji zabezpieczania dzieł sztuki na Dolnym Śląsku. Jej przebieg i kulisy tworzenia ponad 100 składnic, w których przechowywano bezcenne skarby kultury, wzbogaca 300 niepowtarzalnych fotografii.

Zebrane w jednym tomie wydanie dwóch części historii Michelsbaude – chaty, która wrosła w historię Gór Izerskich, potem została niemal kompletnie zapomniana, by zostać „wskrzeszoną” w wyniku odkryć poczynionych przez autora w Wysokim Grzbiecie, a następnie w źródłach literackich i archiwach w latach 2018-2020.

Rozebrana w 1905 roku bauda, położona na skrzyżowaniu szlaków, przez ponad sto lat witała wędrowców podróżujących Starą Drogą Celną łączącą pruską Szklarską Porębę z habsburskim Harrachovem: od tragarzy szkła z pobliskich hut leśnych, przez pierwszych turystów (arystokratów, duchownych, urzędników, naukowców, artystów), po leśników, drwali, kłusowników i szmuglerów.

Samotna i uboga, okazała się dość inspirująca, by jej ślady przeniknęły do dzieł wybitnych postaci literackich związanych ze Śląskiem (m.in. Gerharta Hauptmanna i Willa-Ericha Peuckerta). Przywrócenie pamięci o niej oznacza więc również poszerzenie sieci znaczeń kulturowych w wymiarze ogólniejszym, a mikrohistoria – opowieść o dziejach pojedynczego budynku – staje się tu przyczynkiem do stworzenia wszechstronnego portretu dawnego życia codziennego na terenie Gór Izerskich.

Tom zawiera niepublikowane dotąd fotografie materialnych pamiątek po Michelsbaude, obecnie przechowywanych w depozycie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Stacji Turystycznej Orle, a także reprodukcje unikatowych grafik Ericha Fuchsa (1890-1983) z lat 20. XX wieku z kolekcji Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze.

Książka poświęcona jest postaci Ezechela Ziviera, który był archiwistą książąt pszczyńskich, badaczem historii Polski i Śląska, wieloletnim działaczem żydowskim i założycielem pierwszego archiwum gmin żydowskich w Niemczech (Gesamtarchiv der deutschen Juden), publicystą, który włączył się w debatę na temat Żydów wschodnich, inicjatorem i redaktorem „Oberschlesien” – czasopisma poświęconego dziejom Górnego Śląska, jak również założycielem niemieckiego czasopisma na temat polskiego prawa obowiązującego na terenie międzywojennego, autonomicznego Województwa Śląskiego.

Książka przedstawia biografię E. Ziviera w postaci samodzielnego opracowania monograficznego, w którym ukazano efekty jego działalności zarówno na tle profesjonalizacji zawodu historyka i archiwistyka na przełomie XIX i XX wieku, jak również przemian, jakim uległa społeczność Żydów niemieckich pod koniec XIX wieku. Publikacja została przygotowana na postawie materiałów archiwalnych przechowywanych w Polsce, Niemczech, Szwajcarii oraz Rosji.

Autorką publikacji jest dr Barbara Kalinowska-Wójcik, która jest pracownikiem Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Archiwum Państwowego w Katowicach. Od lat zajmuje się tematyką archiwistyki, historii miast oraz Żydów na Górnym Śląsku.

Książka Marka Mazurkiewicza to zbiór artykułów poświęconych różnym wymiarom działalności mniejszości niemieckiej na Śląsku Opolskim. Choć opracowanie koncentruje uwagę czytelnika na okresie po 1989 r., autor poszerza kontekst rozważań także o lata sprzed demokratycznego przełomu. Wtedy, choć władze PRL negowały istnienie społeczności narodowości niemieckiej, to jednak w stosunkach bilateralnych z Niemiecką Republiką Federalną używały jej jako karty przetargowej dla osiągnięcia doraźnych korzyści – przy czym żadna ze stron, łącznie z zachodnioniemieckimi organizacjami ziomkowskimi, nie wiedziała dokładnie, ilu Niemców wtedy w Polsce zamieszkiwało.
Zasadniczą część rozważań książki zajmuje okres po 1989 roku. Materiał przybliża proces instytucjonalizacji organizacji mniejszości niemieckiej, uwypukla jej aktywność na polu społeczno-politycznym, dotyka także sfery symbolicznej i problematycznej kwestii poszukiwania własnego nurtu kultury pamięci i kształtowania na jej bazie współczesnego wymiaru tożsamości narodowej Niemców w Polsce.

Autor skupia się również na stosunku państwa polskiego wobec mniejszości narodowych i etnicznych, biorąc za studium przypadku właśnie mniejszość niemiecką, skoncentrowaną na Śląsku Opolskim.
Opracowanie zawiera też przegląd nurtów badawczych na temat mniejszości niemieckiej, które w ostatnich latach były podejmowane przez historyków, demografów, socjologów i politologów, proponuje też nowe zagadnienia, które wymagałyby dalszej eksploracji naukowej.

Książka Mosty kolejowe na Śląsku do 1945 roku umożliwia poznanie bogatych dziejów najważniejszych obiektów mostowych oraz prześledzenie rozwoju mostowej myśli inżynieryjnej stosowanej na Śląsku Pruskim przez ponad 100 lat funkcjonowania kolei. Od epoki wielkich kamiennych mostów sklepionych przez okres dominacji konstrukcji stalowych po stosowanie technologii żelbetowej
O wyjątkowości śląskich obiektów mostowych przesądza nie tylko użycie zaawansowanych w ówczesnej Europie technologii. Zachowane na tym terenie rzadkie zabytkowe egzemplarze nie istnieją już dzisiaj w innych częściach kontynentu. Wystarczy wymienić konstrukcje wspornikowe Gerbera w mostach nad Osobłogą w Racławicach Śląskich oraz nad zaporą wodną w Pilchowicach, gdzie zastosowano szczególnie długie dźwigary kratownicowe osiągające 119 m.
Oprócz dziejów i parametrów mostów i wiaduktów w książce uwzględniono także krótkie życiorysy najważniejszych budowniczych oraz wskazano główne przedsiębiorstwa budowlane uczestniczące w ich powstawaniu. Bogatą ikonografię przedwojenną i współczesną uzupełniają liczne plany sytuacyjne ukazujące parametry obiektów.

Prezentowana publikacja opisuje mało znany okres funkcjonowania zespołu poligonowego w Łambinowicach (Lamsdorf) w okresie zmagań o Górny Śląsk po zakończeniu I wojny światowej. Obszar ten, pierwotnie przeznaczony na bazę treningową śląskich pułków armii pruskiej, a potem cesarskiej, stał się także dogodnym miejscem do przetrzymywania jeńców wojennych z wojen XIX i XX wieku. W opisywanym okresie także pełnił taką rolę – bazy wojskowej i obozu jenieckiego, a także miejsca, gdzie tymczasowo przebywali cywile, którzy po podziale Górnego Śląska musieli zdecydować, po której stronie nowej granicy chcą mieszkać.

Publikację uzupełniają ilustracje, obfita bibliografia, a także indeks nazwisk.

Publikacja została wydana przez Centralne Muzeum Jeńców Wojennych z siedzibą w Opolu/Łambinowicach przy współpracy z Instytutem Śląskim.

Niebieska Walizka, debiutancka powieść Marianne Wheelaghan, opublikowana została pod koniec 2010 roku i natychmiast stała się bestsellerem na brytyjskim rynku wydawniczym. Fabuła opiera się na pamiętnikach jej matki, Antonii, które znalazła przypadkowo po jej śmierci. Opowiada o latach dzieciństwa i młodości matki spędzonych na Śląsku (we Wrocławiu i Wleniu) w okresie rodzenia się, triumfu i ostatecznego upadku ideologii nazistowskiej w Niemczech. Dalsze losy Antonii opisane zostały w powieści The Brown Paper Parcel, Marianne zapowiada kontynuację tej historii, która w finalnej wersji ma być trylogią.

Marianne Wheelaghan pochodzi z Edynburga, jednak opuściła dom rodzinny w wieku siedemnastu lat, by mieszkać w Anglii, Hiszpanii, Niemczech, Papui Nowej Gwinei, Fidżi i Republice Kiribati, zanim w końcu wróciła do Edynburga i osiadła tam na stałe. Pisanie powieści nie zawsze było jej głównym zajęciem, pracowała jako krupierka, pokojowa, kasjerka w pizzerii, była też zatrudniona w firmie sprzedającej suszarki do rąk. Przede wszystkim jednak prowadziła zajęcia teatralne dla młodzieży, jednocześnie ucząc języka angielskiego. Opowiadanie historii pasjonowało ją od zawsze, ale pisaniem na poważnie zajęła się dopiero, gdy postanowiła dokonać radykalnego zwrotu w swojej karierze i ukończyła studia pisarskie na Uniwersytecie w Lancaster. Fascynują ją zwłaszcza związki między tożsamością i miejscem, które analizuje w swoich dziełach. Obecnie prowadzi także warsztaty pisarskie dla początkujących autorów.

Książka ukazała się w ramach CANON SILESIAE - Ślōnske Dzieje (nr 11).

Tłumaczenie z angielskiego: Marcin Melon

Słowo wstępne: dr hab. Wojciech Browarny, profesor UWr

Strony: 246

Dwujęzyczne polsko-niemieckie opracowanie poświęcone jest postaciom laureatów Nagrody Nobla urodzonym na historycznym Śląsku i składa się z jedenastu biogramów. Próżno szukać drugiego regionu w Europie, który wydałby na świat porównywalną liczbę laureatów najbardziej prestiżowej nagrody współczesnej epoki. Profesor Ryszard Kaczmarek gorąco poleca to uzupełnione o liczne zdjęcia wydanie: „Książka obroniła się sama przed kilku laty i jej nowa edycja powinna pojawić się na rynku wydawniczym już od dawna. Warto jednak wspomnieć walor tego opracowania, który nie jest wcale tak częsty w pracach historycznych, nawet tych biograficznych – mianowicie troskę Autora, by prezentowane przez niego fakty przekazać czytelnikom w formie, która zainteresuje ich opowiadaną historią. Dbałość o narracyjność opisywanych życiowych historii, tak ważna jeszcze do niedawna przy ocenie opracowań historycznych, gdzieś się coraz częściej gubi na rzecz używania historycznego metajęzyka. Tym razem, na szczęście, mamy do czynienia z historiami opowiedzianymi tak, że mamy wrażenie zetknięcia się nie z pomnikami, ale z żywymi ludźmi”.